HARİTA VE PUSULA





Yelkenli ya da motorlu bir tekne ile denizde seyir halindeyken yönümüzü ve yerimizi bulmamıza yardımcı olan bazı araçlar vardır. Bu araçlar ortaçağda ilk denizcilik deneyimleri ile çok ilkel bir şekilde başlamıştır. Ancak ilkelliğinin yanı sıra çok da başarılı sistemler kullanılmıştır. Bu ilkel araçların ya da sistemlerin başında güneş ve yıldızlar gelir.

Uzun gözlemler sonucunda güneşin doğudan doğup batıdan battığı anlaşılmış ve bu kurala bağlı olarak güneş pusulası yapılmıştır. İlkokul çağlarında gölge çubuğu deneyiolarak bize tanıtılan bu sistem batının ya da doğunun bulunmasında yüzyıllarca kullanılmıştır.

Daha modern sayılabilecek, ancak gene o çağlarda gözleme dayalı bir diğer yöntem ise yıldızları kullanmaktır. Hepimizin temelde bildiği ve yıldız-yön ikilisini görür görmez aklımıza gelen ilk deyim kutup yıldızıdır Herkesin de bildiği gibi kutup yıldızı, kuzey kutbunda bize kuzey yönünü gösteren yıldızdır.Aynı şekilde güney yarımkürede de çeşitli yıldız gruplarına bakılarak güney yönü tayin edilebilir.

Ancak, bizim bildiğimiz bu yöntemler o zamanlar bile oldukça ilkel kalmaktaymış. Ortaçağdan itibaren gökbilimi başladığı anda insanlar yıldız haritaları çıkarmaya başladılar. Bu haritalar yeryüzü haritaları gibi sabit haritalar değildir, çünkü yıldızlar bakılan her noktadan farklı görülür. Bu sebeple bulunduğunuz noktaya ait bir yıldız haritası elinizde olmadığı sürece yönünüzü kesin olarak bulmanız zor olabilir. Şu anda denizlerde seyreden teknelerin hemen hemen hiçbirinde detaylı yıldız haritası veya haritaları bulunmadığını varsayarak bu konuya girmeyeceğiz.

Günümüz teknelerinin hemen hemen hepsinde bulunan GPS sisteminden bahsederek ve her teknede olan haritalar kullanılarak nasıl yön bulunacağı ve rota çizileceği paylaşacağız.

SEYİR ARAÇLARI

Aşağıda verilen seyir araçları ile teknenin yön bulması sağlanır. Bu araçlar gemilerde köprü üstünde bulunurlar; yelkenli teknelerde ise içeride bulunan Navigasyon masasında; ya da bazen havuzda, dümenin hemen önündeki bir masada bulunurlar.

Pusula
Radar
Haritalar
Elektronik Seyir Araçları
İskandil

HARİTA BİLGİSİ

Harita, dünyanın herhangi bir bölümünün belli bir ölçeğe göre izdüşümü sistemi ile düzlem üzerine çizilmiş şekline denir.

Denizcilikte kullandığımız haritalar;

Denizdeki Akıntı, Derinlik, Dip yapısı, Şamandıralar, Trafik hatları, Kayalıklar, Fenerler, Limanlar, vb. gibi işaret ve yapıları gösteren haritalardır.

Haritaların köşesinde harita kitabesiadı verilen kısımda haritayı tanıtıcı bilgiler bulunur. Bunlar, haritanın adı, hangi ülke tarafından yapıldığı, hangi bölgeye ait olduğu, derinlik ve yükseklik ölçü birimi, izdüşümü sisteminin adı ve haritanın ölçeğidir.
Bunlara ek olarak bir haritanın üzerinde kadem, kulaç, mil ve metre arasında dönüştürme çizgileri ile pusula gülü bulunur. Bu saydıklarımızdan bizim için en önemli olanları ölçek, uzunluk birim dönüştürme çizgileri, pusula ve haritanın hangi bölgeye ait olduğudur. Bu bilgiler kullanılarak mevkilendirme yapılacaktır.
Bütün bu saydıklarımıza ek olarak haritaları üzerinde bazı eklemeler, ya da değişiklikler ve uyarılar bulunur. Bu eklemeler ve değişiklikler ya da uyarılar haftalık çıkan “Denizcilere İlanlar” adlı bir kitapçıkta yayımlanır. Böylece haritalar güncellenmiş olur. Resmi güncellenme için, haritaya bu değişiklikleri bir kaptan ya da zabitin işlemesi gerekir.
Haritaları kullanabilmemiz için ise bazı deyimleri, kelimeleri, ya da işaretleri bilmemiz gerekir. Şimdi bunlara kısa bir göz atalım.

HARİTA ÖLÇÜLERİ

Denizde aldığımız yolun ölçüm birimi deniz milidir. Neden metre, kilometre gibi ölçü birimleri varken deniz mili kullanıldığı hep merak konusu olmuştur. Bu kullanım şeklinin sebebi; bizim karada kullandığımız metrik ölçü birimi bize karada ne kadar yol aldığımızı veya alacağımızı, ya da ne kadar yol kaldığını gösterirken; denize kullandığımız deniz mili ise nerede olduğumuzu belirler. Kısa bir coğrafya bilgisi ve matematik ile bunu şöyle gösterelim;

Ekvatorun çevresi (bir diğer deyişle Dünya’nın merkez çevresi)= 40,000 km.
Dünya yuvarlak ve çevresi 360 derece,
Yani her derece 40.000/360= 111,11111 km.
Bir derece 60 dakika,
halde bir dakika = 111.11111/60 = 1,851 (~1,852) km.
Denizde cm. ile uğraşılmaz diyerek bu 1852 metre olarak alınıyor ve
1 deniz mili (1 nM) = 1852 metre (m) olur.
Çevremizdeki her ölçü birimi onluk düzene bağlı olduğundan, bir deniz milini 10’a bölünce 1852/10 = 185,2 metre eder, buna da Gomina denir.

Deniz mili dışında kullanılan deyimleri ise şöyle sıralayabiliriz;

En çok kullanılan deyim ‘Kulaç’tır. İp ölçer gibi kollarınızı iki yana açtığınızda bir uçtan diğer uca (ortalama) 1,83 cm. eder ki buna da ‘bir kulaç’ denir.
Bir ‘Foot’un yani ‘Kadem’in uzunluğu 30,48 cm. dir.
Bir ‘Inch’, yani ‘Pus’ uzunluğu ise 2,54 cm. dir.


HARİTA OKUMA

Başlı başına bir konu olan harita okuma konusu, ileri teknoloji navigasyon sistemlerini de daha iyi anlamak ve kullanmak için bir ön adımdır. Harita okumada, sadece harita üzerinde kullanılan işaret ve kısaltmaları bilmek yeterli değildir, bulunulan mevkiyi de doğru bir şekilde okumak gerekir.

Mevki Okuma:

Denizde her an için, gezi amaçlı ya da profesyonel yarış amaçlı olsun, mevki bulmak gerekir. Gezerken doğru bulunan mevkiler hayatımızı kurtarabilecekken, yarışırken doğru bulunan mevkiler size yarışı kazandırabilir.
Öncelikle harita üzerinde bulunan bir noktanın koordinatını okumayı görelim.
Coğrafya derslerinden bildiğimiz gibi haritalar enlem ve boylamlara bölünmüşlerdir. Enlem Ekvator’dan kuzeye doğru 90o ye, güneye doğru da 90o ye kadardır. Boylamlar ise 0o den doğuya doğru 180o ye, batıya doğru da 0o den 180o ye kadar toplam 360o dir. Harita üzerinde bir mevki, o mevkinin enlem ve boylamları tespit edilerek belirtilir. Haritanın sağ ve sol kenarı enlem derece ve dakikaları, üst ve altı ise boylam derece ve dakikalarını gösterir.
(hatırlatma: 60 dakika bir derece eder, haritanın sağ tarafındaki 1 dakikalık bölüm 1 deniz mili demektir.)
Mevki belirtilmek istenen noktadan en yakın kenarlara çizilen dik doğruların enlem ve boylamı kestiği noktalarda okunan değerler, o noktanın deniz (veya kara) üzerindeki coğrafi mevkiini verir. Mevki belirtilirken önce enlem sonra boylam değerleri belirtilir.
Örnek; 38o 04’ N 38 derece 4 dakika (North) kuzey enlemi (0 derece Ekvatordur)
26o 21’ E 26 derece 21 dakika (East) doğu boylamı (0 derece İngiltere- Greenwich)

Kuzey yarım kürede tüm enlemler kuzey, İngiltere (GW) nin doğusunda kalan yerler ise doğu boylamındadır. Bizim tüm denizlerimizde enlem daima (N) KUZEY boylam daima (E) DOĞU dur.
Bulunduğumuz yerin koordinatını bildirmek istersek o noktadan haritanın sağına bir dik çiziyoruz ve 38 derece 4 dakika kuzey olduğunu buluyoruz, aşağıya doğru bir dik çizersek de 26 derece 21 dakika doğu olduğunu bulunca mevkiimizi tam olarak bildirebiliyoruz ama bulunduğumuz noktayı haritada doğru olarak işaretlememiz gerek.
Vermiş olduğumuz bilgiyi alan kişi harita üzerinde bu derece ve dakikalardan geçen çizgileri çizerse birleştiği noktayı dolayısıyla nerede olduğumuzu kolayca belirliyebilir.
Haritada bulunduğunuz yer olarak işaretlemiş olduğunuz noktanın doğru olduğundan emin olmanız için seyir esnasında(tekne ile yol alırken) devamlı olarak harita üzerinde nerede olduğunuzu adım adım takip etmeniz, rotanızı kerterizle (belirli noktaları pusula yardımı ile açısal olarak bulmak) devamlı olarak kontrol altında tutmanız gerek.

Haritada kısa ve uzun mesafe ölçme:

Haritanın iki yanında bulunan enlem ölçüleri aynı zamanda mesafe okumakta kullanılır. Burada unutulmaması gereken önemli bir nokta; mesafe ölçülecek iki noktanın mümkün olduğunca en yakın hizasındaki enlem dereceleri kullanılmalıdır.
Kısa mesafeler, genelde portolonlarda, portolonun altında sağ veya sol köşesinde verilmiş olan ölçekten pergel yardımıyla ölçülür.
Haritada ise gerek uzun, gerek kısa mesafelerde haritanın sağ veya sol kenarında bulunan arz (enlem) taksimatından pergel yardımıyla ölçülür. Enlem taksimatında görülen her derece arası 60 deniz mili mesafe olup her dakika için ise 1 deniz milidir.



GPS

Elektronik seyir araçları 20.yüzyılın başlarında keşfedilmeye, 1950’lerde bilgisayar çağının başlamasıyla da bütün dünyada yayılmaya başlamıştır. Bu araçlardan en çok kullanılanları GPS’lerdir.
GPS Temel olarak, bir vericinin uyduya gönderdiği noktasal koordinatlar vasıtasıyla, gittiği yönü gösteren bir cihazlardır. Biz denizciler, GPS’i genel olarak;

Deniz Haritalarında 1 mil, haritanın kenarında ölçü olarak verilen 1 dakikaya (1’) eşittir.

Mevki (koordinat) belirleme,
Gidiş yönü belirleme,
Hız belirleme,
Gidiş hedefine ulaşmak için dönülmesi gereken yönü belirleme,
Gidilen rotanın kaydını tutma,

Amacıyla kullanıyoruz.

GPS (Global Positioning System)

1980’lerde Amerika Savunma Bakanlığı tarafından uzaya fırlatılan bir uydu ile hayata geçmiştir. İlk başlarda tamamen askeri amaçlarla uzaya fırlatılan bu uydunun ve sistemin, bir kısmı ise bugün, bütün dünyada denizde, karada ve havada kullanılmaktadır ve paylaşılmaktadır. Mülkiyeti tamamen US’ye aittir ve onun izni ve kontrolü altında kullanılabilir. Kullanım alanları US tarafından sınırlandırılabilir.
Gene askeri amaçla kullanılan ve bizler tarafından az bilinen başka bir uydu ise

GLONASS (Global Navigation System)

Bu uydu Ruslar tarafından 1980’lerde atılmış ve daha çok Ruslar tarafından kullanılmış(mak)tır.
Biz, ülkemizde ve dünyada daha çok kullanılan GPS üzerinde yoğunlaşacağız.
GPS, seyir uyduları yardımı ile mevkii bulmaya yarayan ve sürekli mevkii verebilen elektronik bir cihazdır. Bu cihaz bu cihaz bulunulan mevkiinin enlem ve boylamını derece, dakika, saniye cinsinden verir. Kullanıcıya bunları haritaya işaretlemek kalır. Son yıllarda üretilen yüksek teknoloji içeren yatlarda ise bu sistemler birbirine bağlanmış ve GPS’den gelen bilgiler direk elektronik olarak haritalara işlenmeye başlanmıştır. Şimdi çok kısa olarak teknelerde bulunan GPS ile koordineli ya da direk GPS bağlantılı çalışan sistemlerdeki terimleri açıklayalım.

Azimuth: Semt; gökcisminden geçen dikey dairesi ile gözlemci meridyeni arasında kalan açı.
Bearing: kerteriz (gidiş yönü)
true bearing: hakiki kerteriz
relative bearing: nisbi kerteriz
CDI (Course Deviation Indicator): Rota değişimi göstergesi. Rotadan sancak ya da iskeleye kaçmaları grafik olarak gösterir.
COG (Course Over Ground): Yere gore rota. Geminin yere göre gittiği yönü gösterir. Mesela, akıntı tekneyi geri geri iterse, yere göre yön, rotanın tersi olur.
Coordinates: mevkiinin enlem ve boylam olarak gösterilmesi.
Course: Rota. İki nokta arasında izlenmek istenen yol. Kuzeyden sağa doğru 360’ye kadar ölçülür.
DMG (Distance Made Good): Katedilen mesafe. Geminin suya göre gittiği toplam mesafe.
Elevation: Yükseklik, uydunun ufuktan yükseldiği.
ETA (Estimates Time of Arrival): tahmini varış zamanı
GMT (Greenwich Mean Time): Greenwich boylamına göre ayarlanan uluslararası saat
LMT (Local Mean Time): Yerel ortalama zama, bulunan bölgede kullanılan saat zamanı.
Heading: Pruva veya rota. Geminin pruvasının baktığı yön. Akıntı vs sebebiyle gittiği yönden farklı olabilir.
Fix: Kesin mevki. Cihazın enlem ve boylam olarak verdiği mevki.
Leg: İki dönüş noktası (waypoint) arası.
Lat. Lattitude: enlem
Long. Longlitude: boylam
SOA(Speed of Advance): Gemi rotadan kaçtığında, eski rotada gitseydi varış noktasına gidiş hızının ne olucağını gösterir. Gemi rotadan kaçtığı zaman oluşur. SPG’dan daha hızlıdır.
SOG(Speed of Ground) : Yere göre hız. Karadan bakıldığında geminin görünen hızı.
Steering: rotaya gelmek, rotaya gelmek için rotada düzeltme yapmak.
Track: İz. Gerçekte geminin takip ettiği rota.
Track History: Eski rota. istenen süre boyunca geminin takip ettiği rotaları gösterir.
VMG (Velocity Made Good) : Bileşke hız. Varış noktasına doğru geminin ortalama ilerleme hızı.
Waypoint: Bacak noktası, dönüş noktası. Rota üzerindeyken belirlenen rota değiştirme mevkileri.
CTE (Cross Track Error): rotadan kaçma hatası. Geminin herhangi bir nedenle rotadan kaçması halinde rota ile arasında oluşan mesafe.

RADAR

Radarlar gönderilen elektromanyetik dalgaların varsa bir hedefe çarpıp geri dönmesi esası üzerine yapılmış ve bu sayede deniz üzerindeki hedefin yönünü ve mesafesini veren cihazdır.
Radarla deniz üzerindeki her cismi göremezler. Bir cismi görebilmesi için o cismin radarın gönderdiği elektro manyetik dalgaları geri yansıtması gerekir. Hedefin radar tarafından görülebilmesi hedefin özelliklerine bağlıdır. Hedefin büyüklüğü, yapıştığı malzeme, şekli, denizden yüksekliği, uzaklığı bu hedefin görülüp görülememsini etkiler. Plastik bir cisim hiç gözükmezken aynı büyüklükte bir matal cisim rahatlıkla görülebilir.
Ancak yarış yatlarında bir radar bulunmaz. Bunun birinci sebebi yarışan yatların ağırlık faktörüne bağımlılıkları vardır, ikinci sebebi ise yarış parkuru belli olduğundan ve bu parkur daha önceden gemilere bildirildiğinden, radar taşımaya gerek duymazlar.
Radar sahibi olmamaları demek onların gemileri, geceleri, sadece ışıklarından faydalanarak tanımaları demektir. Bu yüzden gemi ışıklarındırmalarını iyi bilmeleri gerekmektedir.
Peki gemiler bir yarış yatını, ya da radarsız bir yelkenliyi nasıl farkedebilir? Gece seyreden bir tankerin bir yelkenliyi çok yakından görmesi bir faciayla sonuçlanır, bunu önlemek gerekir. Son yıllarda yapılan yelkinlilerin büyük çoğunluğu fiber-glass ya da polyester malzemelerden üzetilmektedir, yani radar tarafından görülme olasılığı olmayan teknelerdir. Yelkenli tekneler, gemiler tarafından görülebilmelerini sağlamak için kıç ıstralyalarına bir radar yansıtıcısıbağlarlar, böylece direkten ve yansıtıcıdan yansıyan dalgalar sayesinde gemiler yelkenlileri uzak mesafeden tanıyabilirler.***




Kaynak: Boğaziçi Üniversitesi Yelken Takımı Yelken-2 Kitapçığı***



FENERLER

Haritalarda fenerler, derinlikler, şamandıralar gibi seyrimizi etkileyecek ya da belirleyecek bilgiler vardır. Bu bilgiler haritaların üzerine uzun uzun yazı ile girilmesi yerine, bir takım kısaltmalar ve işaretler kullanılarak tanımlanmışlardır. Bu tip kısaltma ve işaretlerden yüzlerce vardır, ancak biz burada bir yelkenli tekne ile seyir halindeyken en çok kullanacaklarımızı inceleyeceğiz.
Fenerler deniz araçlarına yol göstermek ve onların mevkii bulmalarına yardımcı olmak amacıyla deniz üzerinde ışıklı, ışıksız, sesli, farklı renklerde, çeşitli biçim ve büyüklükte şamandıralar; kıyılarda ise bunlara benzer çok çeşitli özelliklere sahip fenerler bölgenin özelliklerini belirler.
Fenerlerin mevkiileri, harita üzerinde bulundukları yere göre ayrı işaretlerle belirtilir. Kıyıda, kara üzerinde tesis edilmiş olanları yuvarlar kırmızı bir nokta ve deniz üzerinde yüzer halde bulunan şamandıralı ve dubalı fenerler(ışıklı şamandıralar) uluslararası işaretlerle belirtilmişlerdir.

Fener cinsleri üç ana grupta toplanır.
1. Kara üzerinde sabit binalı fenerler
2. Deniz üzerinde ışıklı şamandıralar
3. Fener Gemileri

Haritalarda fener tanımlamaları için kullanılan kısaltmalar

F
Sabit fener; Sürekli sabit ışık
FI
Çakarlı fener; Düzgün aralıklarla tek şimşek
S.FI
Kısa şimşekli; Şimşekler kısa aralıklarla çakar
F.FI
Sabit ve şimşekli; Devamlı sabit aydınlık üzerinde daha parlak çakar
Gp.FI
Grup çakarlı fener; Düzgün aralıklarla iki veya daha fazla şimşek gruplu
W; G; R;
Beyaz, Yeşil, Kırmızı
Vi, Bu, Or, Am,
Mor, Mavi, Turuncu, Amber

Sec/Saniye
M/Mil
m/metre
Occ/Kısa karanlık uzun
Alt/Renk değiştiren
Iso/Işık ve karanlık müddetleri eşit
Ok/Çabuk, hızlı
Int/Kesintili
Rot/Dönerli


Harita üzerinde kullanılan Fener tanımlamalarına örnekler




Gp.FI(1+2) 10s 20m 12M
Grup çakarlı fener, 10 saniye içinde önce bir sonra iki defa çakar, denizden 20 metre yüksekliğinde ve 12 milden görünür.
Qk FI. 4m 3M
Çabuk şimşeki fener. Denizden 4 metre yüksekliğinde, 3 milden görünür.
Gr.FI(3) R. 12 sec. 20m 6M
Grup çakarlı fener, her 12 saniyede 3 defa kırmızı çakar, denizden 20 metre yüksekliğinde, 6 milden görünür.
Fl. G. 5s 20m 15(M)
Beş saniyede bir yeşil çakar, denizden 20 metre yükseklikte ve 15 mil uzaklıktan görünür.
2 F.R. 6m 2(M)
İki adet kırmızı sabit fener, denizden 6 metre yükselikte, 2 mil uzaktan görünür.
Haritalarda belirtilen fener görüş mesafeleri normal görüş içindir, yağmur, sis, kar gibi nedenlerle görüş mesafesi (rüyet) azaldığında fener belirtilen mesafeden görülemez.




PUSULALAR, VE PUSULA KULLANIMI


Denizcilik tarihinin ilk yıllarından beri kullanılan en önemli seyir aracıdır. Teknelerde iki tür pusula bulanabilir. Bumlar ‘Mıknatıslı Pusula’ ve ‘Cayro Pusula’dır.

Mıktatıslı pusula:

Serbest mıktatıs çubuğunun dünyanın manyetik kutuplarına yönelmesinden yararlanılarak bulunmuştur. İki türdür, sıvılı pusula, kuru pusula. Manyetik pusula metal teknelerin metal aksamından ve bulunduğu bölgenin manyetik alanından etkilendiği için bir sapmaya uğrar.
Metal aksamdan dolayı olan sapmaya arızi sapma (deviation) denir. Bölgenin manyetik alanından dolayı olan sapmaya da coğrafi sapma (variation) denir. Bilindiği gibi, dünyanın manyetik kutuplarının yönü her sene birkaç derece oynamaktadır. Bu oynama bize haritalardaki ibareler ile de gösterilir.

Cayro pusula:

Mekanik bir düzenekle serbest hale getirilmiş bir tekerin, ortasından geçen bir eksen etrafında çok hızlı döndürüldüğünde uzayda sabir bir noktayı göstermesi prensibine dayanılarak geliştirilmiş, elektrikli mekanik bir cihazdır. Cihazın üzerinde enlem ve hız düzeltmesi adı verilen iki hata düzeltmesi vardır. Genelde bu tip pusulalar manyetik pusulaları denemek için, yada sapmaları hesaplamak için kullanılır.
Yelkenli teknelerde cyro pusula tercihe göre bulunabilir, ancak genelde teknenin içinde elektronik sisteme bağlı bir mekanik ya da dijital pusula vardır. Bu pusula yelkenlinin üzerindeki seyir aracı (GPS) ile direkt bağlantılıdır.

Şimdi bir pusulayı nasıl kullanırız onu araştıralım. Fakat bu konuya geçmeden önce önemli bir noktaya değinmemiz gerekiyor. Pusulamız manyetik bir alet olduğu için çevresindeki metal cisimlerden etkilenebilir. Pusulanın çevresindeki metal saatlerin, çanta askılarının, yüzüklerin, arabaların; cep telefonu, bilgisayar, televizyon gibi manyetik alan yayan aletlerin pusulamızı şaşırtacağını bilmeliyiz. Bu nedenle bu cisimlerden uzak bir şekilde pusulamızı kullanmalıyız.
Pusulamızla yön bulmamız için öncelikle Kerteriz almayı öğrenmemiz gerekecek. Kerteriz; basit olarak manyetik kuzey ile hedefimiz arasındaki açıdır. Eğer elimizde gideceğimiz hedefi gösteren bir harita varsa Kerteriz almak için bu haritayı kullanabiliriz. Bunun için Silva 1-2-3 yöntemini kullanırız. Nasıl mı?


Haritamızı yatay bir satıh üstüne koyalım. Bulunduğumuz nokta ile gideceğimiz noktayı hayali bir çizgi ile birleştirelim. Pusulamızın uzun kenarını, hayali hedef çizgimizin üzerine gideceğimiz noktayı gösterecek şekilde koyalım. Pusulanın bileziğini; içindeki çizgiler haritanın düşey çizgileri ile paralel olana kadar çevirelim. Hedef açısı okuma noktasından okuduğumuz açı bize kerteriz açımızı verecektir. İşte şimdi açımızı öğrendik. Böylece gideceğimiz yöne rahatlıkla gidebiliriz.
Pusulamızı haritadan kaldıralım ve yere paralel olarak tutalım. Bilezikteki kuzeyle, pusulanın kuzeyi çakışıncaya kadar etrafımızda dönelim. Bundan sonra pusulanın hareket yönü gideceğimiz yönü göstermektedir. Unutmadan, kerteriz açısını aklınızda tutmanızda fayda vardır. Çünkü bileziğin kazara dönmesi açınızı kaybetmenize yol açar.
Yukarıda, elimizde harita olduğunda yapacağımız işleri anlatık. Peki, eğer elimizde bir harita yoksa ne yapacağız?
Elimizde harita olmadığında, gideceğimiz hedefi denizde görebiliyorsak, o zaman hedefin kerteriz açısını şu şekilde belirleriz. Pusulamızın gidilen ok yönünü hedefe doğru tutarız. Pusula bileziğini, kırmızı ok pusulanın manyetik kırmızı ucuyla çakışana kadar çeviririz. Gidilen ok yönünde okuduğumuz açı değeri bizim kerteriz açımızdır.
İşin bu teorik kısmı basit olsa da denizde bir hedefe giderken elimizde devamlı pusulayı tutamayız. Bunun için hedefimize giderken yol üzerindeki daha yakın noktaları birer alt hedef olarak belirlemeliyiz. İlk önce onlara ulaşmamız, daha sonra ana hedefe ulaşmamız gerekecektir.
Mesela bir koya ulaşmak istiyoruz ve önümüzde bir ada var. Bunun karşısındaki herhangi bir nesneyi alt hedef veya ara kerteriz noktası olarak belirleriz. Alt hedefe ulaştığımızda koyu göremesek bile kerteriz açısını bildiğimiz için doğru yönde koya doğru ilerleyebiliriz.

PUSULA İLE YÖN BULMA


- Pusula ile ilgili 3 temel beceriyi öğrenmeliyiz.
- Kerteriz ayarlamak
- Kerteriz almak
- Kerteriz takip etmek


Kerteriz

Gemi dışında bulunan bir maddenin yönünü belirtmek için geminin pusularında ölçülen açısına kerteriz denir. Hakiki kerteriz ve nısbi kerteriz olarak iki çeşittir.

Hakiki kerteriz:
Bir maddenin coğrafik kuzey yönünden alınan kerterizine denir. 000o dan sağa doğru 360o ye kadar ölçülür. Haritaya çizilen bütün kerterizler hakikidir. Nısbi olarak çizilen kerterizleri haritaya çizmek için hakikiye çevirmek gerekir.

Nısbi kerteriz:
Geminin rotası hesaba katılmadan, pruvasından sancak yada iskeleye doğru ölçülen açıya nisbi kerteriz denir. Söylenirken de sancak mı iskele mi olduğu belirtilir.



Kerteriz Koyma:


2 Noktadan Kerteriz Koyma
Hem yarışlarda start işleminde, hem hedef belirlemede, hem de demirledikten sonra demir taramasını çabuk anlayabilmek için kerteriz koyma işleminin düzgün yapılabilmesi çok önemlidir.
Kerteriz koymak; belli bir noktayı bulabilmek için, ikişer noktanın birleşmesiyle oluşan iki doğruyu, bulunduğunuz nokta üzerinde kesiştirmek olarak tanımlanabilir. Bulunduğunuz noktaya kerterizi yerleştirince, bu noktadan ayrıldığınızda bile tekrar aynı noktaya geri dönüşünüzü mümkün kılarsınız.



İki maddeden alınan iki kerterizle mevki tayini: Bu yöntem aynı anda görülebilen iki kerteriz nesnesi olduğu zaman uygulanabilir. Kerteriz pusulası ile aldığımız kerteriz açıları pusula gülü yardımıyla haritaya çizilir ve bu iki kerteriz çizgisinin kesiştiği yer bizim harita üzerindeki kesin mevkiimizdir. Burada dikkat edilmesi gereken kerteriz aldığımız cisimlerin bizden uzaklığıdır. Eğer kerteriz aldığımız cisimler bize yakınsa yapılacak birkaç derecelik hata çok önemli değildir fakat bu cisimler bizden uzak ise açılar çok büyük bir dikkatle ölçülmelidir. Yapılacak 1˚lik hata 60 millik bir mesafede rotamızdan 1mil açıklık verir.




Tek Noktadan Kerteriz Koyma
Bir kerteriz ve derinlik tayini ile: Alınan tek kerteriz bize üzerinde bulunduğumuz hattı verir. Bu hattın neresinde olduğumuzu haritadaki derinliklerden yararlanarak bulabiliriz. Bu yöntem derinliğin değişmediği geniş alanlarda bize ancak fikir verebilir



















Kerteriz koyarken, seçeceğiniz noktaların mutlaka sabit olmasına dikkat etmelisiniz. Kıyıdaki bir camii, özel bir bina veya ağaç, bir fener veya bir kara parçası olabilir. Başka bir tekneyi, bulutları veya bir ormandaki ağacı referans noktası olarak almak yanlış sonuçlara sebep olabilir.


Kerteriz koymak için ilk önce kerteriz almanız gerekir. Bunu harita üzerinde öğrenebilirsiniz (Silva 1-2-3 Sistemi) ya da denizde gitmek istediğiniz noktaya giderek yapabilirsiniz. Diyelim ki, ileride bir koya gitmek istiyorsunuz. Aranızda belirgin bir coğrafi engel yok ama sisin içine girdiğinizde sis koyu görmenize engel olacak ve siz sisin içinde yol bulmakla uğraşıp vakit kaybetmek istemiyorsunuz. Yapmanız gereken koyun kerterizini almak. Kerteriz almak için pusulayı, gidilen yön oku koyu gösterecek şekilde elinizde tutmanız gerekir. Daha kolay ve hassas ölçüm yapmak için pusulayı göz seviyenizde tutabilirsiniz ama pusula tabanının yere tam paralel olması gerektiğini unutmayın. Döner bileziği çevirerek manyetik kuzey ibresi ile kuzeyi gösteren "N" işaretini ve kırmızı oku çakıştırın. Çakışma noktasında kapsül içindeki çizgiler ile ibre paralel olacaktır. Böylece manyetik kuzey ile hedef arasındaki açıyı, kerteriz açısını bulursunuz.



Sis içinde ilerlerken sıklıkla pusulayı kullanarak ilerleme yönünüzün doğru olduğunu kontrol edin. Kerteriz açısını okumanız şart değildir ama kapsülün kazara dönmesi durumunda yanlış yöne döneceğiniz kesin olduğundan kerteriz açısını not etmelisiniz..

Kerterizi takip etmek:

Alınmış kerterizi izlemek teorik olarak basittir ama hepimiz biliriz ki denizde uzakta belirgin görünen noktalar, biz ilerledikçe görünmez olurlar ve yön şaşırabiliriz. Ara sıra pusulalarımızdan yapacağımız yön kontrolü çok sağlıklı olmaz. Hiç hata yapmamak için pusulayı hep elimizde tutmamız gerekir. Onun yerine ilerlememiz gereken hayali bir çizgi üzerinde belirgin noktalar saptayıp devam etmek daha kolaydır. Mesela, belirgin bir fener tam olarak ilerleme hattımızdaysa, ilk önce fenere gideriz. Bunu yaparken feneri görerek bir adanın çevresinden dolaşabiliriz, biraz sağa ya da sola kayarak köprü geçebiliriz. fener bizim birinci kerteriz noktamızdı ve yanına geldiğimizde pusulamızdaki kerteriz açısı yine varmak istediğimiz noktayıgöstermektedir. Orayı göremesek de daha başka ara kerteriz noktaları belirleyerek hedefimize adım adım ulaşabiliriz.


Geriden kestirme:

Zaman zaman ara kerteriz noktalarınızı kaybedebilirsiniz. Geriden kestirme tekniği ile fazla zaman kaybetmeden doğru yönde ilerlemeye devam edersiniz. Bunun için daha önce aldığınız birinci kerteriz noktanızı mutlaka tekrar doğrulamanız gerekmektedir.

Geriye dönün ve pusulanızı da kendiniz ile beraber döndürün. 180 derece döndüğünüzde pusulanın Güney (beyaz) ibresi kapsülün içindeki kuzey okuyla çakışmalıdır. Bu halde gidilen yön okunun önceki kerteriz noktasını gösteriyor olması gerekir. Eğer göstermiyorsa gösterinceye kadar sağa ya da sola hareket edin. Bu işlemi rotanızdan saptığınızı düşündüğünüz her durumda mutlaka yaparak düzeltme vermeniz gereklidir.

Dönüş kerterizi:

Diyelim ki koya vardınız ve aynı yolu izleyerek dönmek istiyorsunuz. Koyun ya da fenerin kerterizini almadınız hatta artık onları göremiyorsunuz. Geri dönmeniz hala çok kolay. Yola çıktığınız nokta ile kerterizini aldığınız varış hedefi arasında daima 180 derece açı farkı vardır. Uygulayabileceğiniz iki ayrı teknikle dönüş rotanızı bulabilirsiniz.



Birinci yöntemde kerteriz açınızı matematik olarak 180 derece ayarlarsınız. Eğer kerteriz açınız 180 den küçük ise 180 derece ekleyin; 180 dereceden büyükse 180 çıkartın. Dönen bileziği ayarlayın ve gidilen yön oku sizi başlangıç noktanıza geri götürecektir.

İkinci yöntemde de mevcut kerteriz açısını değiştirmeden aynen geri kestirme yönteminde olduğu gibi manyetik ibrenin güney ucunun kapsül içindeki kırmızı yön okuyla çakıştırdığınızda pusulanız yine 180 derece dönerek size gideceğiniz yönü gösterir


COĞRAFİ SAPMA

Doğal Sapma:

Haritalarda gösterilen pusulalarda Yıldız şekli Hakiki (coğrafi) Kuzeyi gösterirken onun hemen yanında özel bir işaretle gösterilmiş bulunan yön Mıknatısi Kuzeyi göstermektedir.
Haritadaki pusula gülü üzerinde manyetik pusula ibaresini gösteren şekil üzerinde coğrafi sapma değişimi, birkaç şekilde gösterilir.
Var. 3o 44’ (1990) E 2’ (yılda iki derece artmakta)
Var. 3o 44’ (1990) +2
Yıllık değişim miktarındaki artma (+) kuzeyden uzaklaşmayı, azalma (-) kuzeye yaklaşmayı belirtir.

Doğal Sapma Hesaplamaları İçin Örnek:

1) Doğal Sapma 1995 tarihinde 1o 30’ E (+) iken yıllık 5’ artıyor. Var yani doğal sapma 2005 yılında ne olur?



2005-1995= 10 yıl
10 x 5 = 50 dakika
Var= 1o 30’ + 50’ = 1o 80’
1o 80’ = 2o 20’ E olur.
Başka bir deyişle; 2o 20’ (+)


2) Doğal sapma 1960 yılında 6o 15’ W iken yılda 2’ E doğru gidiyor. 2005’te Var ne olur?



2005- 1960 = 45 yıl
45 x 2 = 90’ (dakika) = 1o 30’
Var= -6o 15’ + 1o 30’ = 4o 45’ W olur.


3) Bir haritada pusulanın üzerinde şu yazıyor: 3o 20’ (-) 1980 (2’ E) 2005 yılında Var ne olur?


2005- 1980 = 25 yıl
25 x 2 = 50’
Var= -3o 20’ + 50’ = 2o 30’ W olur.

Engellerin çevresinden yön bulmak:



Eğer kerteriz açınızla ilerlerken arkasını göremediğiniz yani ara kerteriz alamadığınız bir yere gelirseniz ne yapacaksınız?
Yapacağınız tek şey yanlara kaymak ve devam etmektir. Eğer sağa ya da sola kaç mil kaydığınızı ölçerseniz, engeli geçtikten sonra bir o kadar ters yöne ilerlersiniz. Böylece engeli çizgisel olarak yapmanız gerektiği gibi aşarsınız. Bu işlemi yaparken iki önemli dikkat edilecek nokta vardır. Birincisi, yana kayma, sağa ya da sola 90 derece ile yapılmalıdır. Çapraz kaymalar hata yapmanıza yol açar. İkincisi ise yana kaydıktan sonra da kerteriz açısı ile ilerlemeye devam etmektir.


PUSULASIZ YÖN BULMA


1) Güneşin doğduğu yere göre yön bulma:


Güneşin doğduğu ya da battığı yeri biliyorsanız, yönlerinizi saptamanız kolaydır. Yüzünüzü güneşin doğduğu yere çevirin ve kollarınızı iki yana açın; yüzünüz Doğu, arkanız Batı, sol kolunuz Kuzey, sağ kolunuz Güney. Bu dört yöne " Ana Yönler " adı verilir.

2) Saatinizi kullanarak yön bulma:


Bunun için akrep ve yelkovanı olan klasik bir saate sahip olmanız gerekmektedir. Saatin akrebini ( kısa olan ucu ) güneşe doğru çeviriniz. -Saatin yelkovanını ( uzun olan ucu ) 12'nin üzerine getiriniz. -Saatiniz bu konumda iken, akrep ve yelkovan arasındaki açının tam ortası güneyi gösterir. (Bu yöntem kuzey yarımküre için geçerlidir)

3)Kutup yıldızına bakarak yön bulma:

Gece bulutsuz bir havada kutup yıldızını (kuzey yıldızı) bularak yönümüzü belirleyebiliriz. Kutup yıldızı, küçük ayı takım yıldızı olarak bilinen yıldız grubunun en ucundakiparlakyıldızdır.