YAKUTİSTAN'IN KİMLİĞİ
Yakutistan Sovyet Sosyalist' Cumhuriyeti (Saka Yeri) 27 Nisan 1992 yılında kurulrnuştur.
Doğuda Habarovsk Magadan eyaletleri, güneyde Çita ve Amur eyaletleri, batıda Krasnoyarsk ülkesi, trkutsk eyaleti, kuzeyde Laptivih ve Doğu Sibirya denizleri.
Başkent: Yakutski.
Yüzölçümü: 3.103.200 km2.
Ekonomi: Kömür, demir, elmas, gümüş, kerestecilik, kürk hayvancılığı.
Nüfus: 1.281.000 (1990 sayımı).
Nüfusun % 90'ı merkezdeki bölgelerde, Yakutsk ve Vilüysk şehirleri civannda yerleşmişlerdir. Moskova sömürgelerinin hepsinde oldugu gibi burada da yerli ahalinin yüzdesi yıllar geçtikçe düşmekte, kolonize etmek için ge tirilen Rus nüfusu artmaktadır.
1926'da % 82.3 Yakut, % 10.4 Rus 1956'da % 56.4 Yakut, % 35.5 Rus.
YAKUTLARIN (SAKA) MENŞEİ
Yakutlar, Orhun kitabelerinde Kurıkan adıyla geçmektedir. Daha sonra kuzeye çekilmişler ve ana Türk kütlesiyle bağları kopmuştur. Dillerinin, Tüırkiye Türkçesinden ve diğer şivelerden çok farklı olmasının sebebi de budur.
YAKUTİSTAN (SAKA)'DA OYMAKLAR VE TARİHİ
Bu Türk boyu, 610 yy.'da Baykal çevresinde, Selenga Irmağının aşagı kıyılarında, Angara ve Lena Irmaklarının yukarı bölgelerinde yaşarlardı.
Bu çevrede, istihkam harabeleri, kurgan mezarlar, kayalardaki resim, Orluın harfleriyle yazılar, sulama kanallan, arklar vardır.
A. P. Okladnıkov Yakutların Kurıkanların ahfadı olduğunu kabul etmektedir.
Yakut ülkesine güneyden Türk boylarının göçü asırlarca sürmüş, gelenler yerli kuzey ulLislarını da yavaş yavaş Türkleştirmiştir.
Ruslar Yakutistan'a 17. yy.'da sokulmaya başladılar. 1620-1630'da istilalarını tamamladılar.
O devirdeki Yakut boyları:
— Kangalas
— Naın
— Megin
— Baragon
— Betun
— Baturus
En büyüğü Kangalas boyu ve onu beyi Tigin Toyon idi. Lena kıyısında nuıstahkem bir kalesi vardı. l636-l637 yıllarındaki Yakut ayaklanmasını bastıran Rus askerleri bu kaleyi ancak iki gün uğraştıktan sonra alabildiler.
Yakutistan'da Rus egemenligi tam olarak yerleştikten sonra idarî taksunat eski kabile (CON) ve oymak (AYMAH) teşkilatı gözönünde tutularak kuruldu.
17. yy.'da Yakutlarda kabile teşkilatı tamdı. Her boyun;
— Damgası
— bayragı,
— askeri parolası
— "kuş"u vardı.
Kangalas boyunun kuşu "BARILAS" idi. Yakut damgaları başka Türk boylarınınkiyle aynıdır.
Çarlık devrinde siyasî suçlular buraya sürülüyorlardı. Bu sürgünler Yakutlar için batı kültürünün havarileri oldular.
Bunlardan "OBLASTNİKİ-ÜLKECİLER" denilen büyük bir grup;
Sibirya'nın geniş muhtariyetli ülke, Matta Rusya'dan ayrılıp müstakil devlet olması fikrini yazıyorlardı. Bunların ideologları:
G. Potanın (1835-1920)
N. M. Yadrintsev (1842-1894)
Bunların Yakut aydınlarına tesiri büyük olmuştur.
17 yy.'dan beri Rusların getirdiği medeniyet!..
— Hıristiyanlık,
— Kilise,
— Papaz,
— içkiden ibaretti.
Yakutların bilmediği çiçek ve frengi hastalıklarını Ruslar getirmişti.
1905 ihtilali Yakutlara hürriyet ve millî kültür alanında çalışma imkanını verdi. "YAKUT MÎLLÎ BlRLİĞİ" kuruldu.
31 Aralık 1906'da Yakut milliyetçilerin aldıkları kararlar, Rusya'daki en liberal partilerin istediği siyasî ve iktisadî haklardan farksızdı.
Rus kolonistleri kilise ve manastırlar tarafından zorla alınan ve müsadere edilen Yakut topraklarının idaresini istiyorlardı.
4 Ocak 1906 "Yakut Birligi"nin Merkez Komitesi kuruldu.
— Birlik Yakut halkına beyannameler neşretti.
— Rus iclaresinden ayrı mahallî idare kuruldu.
5 Şubat 1906 Yakutistan eyaleti kongresi toplandı.
Ruslar bundan ürktü ve Yakutistan'da sıkı yönetim ilan etti.
Birlik'in Merkez Komite üyeleri tutuklanarak ağır ceza mahkemesine verildiler. Yakut eyaleti valisi Bulatov bildiri yayınlayarak bu tür hareketleri a.sker kuvvetiyle bastıracağını ilan etti.
Yakut dili Türk dilinin ayrı ve müstakil bir lehçesidir.
Yakut dili, başka Türk lehçelerine nazaran, Monolit (yekpare)'tir. Yakut dili bütLin doğu ve kuzey Sibirya uluslan arasında anlaşma için müşterek dildi'
Ru.s .sömürge idaresi memurları da Yakut Türkçesi konuşuyorlardı. Rus yazarları Yakut Türkçesi hakkında "Sibirya'nın Fransızcası" derlerdi.
YAKUTSKÎY KRAY Rusça, Yakut Türkçesi gazete. İleri gelen yazarlar;
— Nikifirov
— Kulakovskiyşair (Şamanın Rüyası, Aydınlara Açık Mektup)
— Sofranov
Yakut yazarları, siyasî fikirler bakımından, Rusların Garpçı (Zapodnik) ve halkçı (Norodnik) sosyalistlerine yakın milliyetçi aydınlardı.
1912'de neşre başlayan "Saka Sangata" adlı edebî dergide çok değerli edebî yazılar yayınlanınıştır.
1917 inkılabı Yakut aydınlarını ümitlendirdi. înkılapçı Ruslarla, Yakut Eyaleti Komitesi kuruldu.
5 Mart 1917 Yakutistan'da iktidar bu komitenin eline geçti. Kulakovsiy ve arkadaşları "topraklı millî muhtariyet" istediler. Kolonist Rusların yardımıyla komünistler iktidarı ele geçirdi. 1920-1921 Yakutlar millî hükümet kurdu. Komünistlere karşı savaştı.
Moskova'nın büyük ordusu, KOLÇAK'ın mürteci ordusunu mağlup etti. Yakutistan'ı i.stila etti.
Saka (Yakut) milliyetçileri Ruslarla barış yapıp "Yakut Ülkesi Sovyet Sosyali.st Muhtar Cumhuriyeti"ni kurdular.
1904'te Rus kolonistler siyasi sürgünlerle birlikte % 5.5. 1970'te bu sayı % 36.
Sovyet devrinde Yakutistan'da ana dillerinde egitim, kültür hareketi Çarlık devrine göre çok ilerlemiştir.
1934 Pedagoji Enstitü kurulmuş, yerlilerden pek çok öğretmen yetiştirilmiştir.
1956 Bu okul üniversiteye çevrildi.
Dil ve edebiyat, tabiî ilimler, coğrafya, jeoloji, zooteknik fakülteleri kuruldu. Son verilere söre Yakutistan'da okuma yazma bilmeyen kalmamıştır.
TÜRKİYE TÜRKÇESİ ve SAKA TÜRKÇESİNİN KARŞILAŞTIRILMASI
Türkiye Türkçesi
Saka Türkçesi
ağız ayak
ayak atak
bacak but
baş bas
burun burun
dergi nada
dil dıl
dis dis
dost cöge
dudak uvaz
el eli
erkek toyon
göz karak
Türkiye Türkçesi
Saka Türkçesi
hatun kotun
kaş kas
kirpik gılamas
kol kol
kulak kulgah
parmak darbak
sağol bahıba
tırnak tıgırak
yagmur sambır
yıl sıl
yurt surt
yüz süs
Yakutistan Sovyet Sosyalist' Cumhuriyeti (Saka Yeri) 27 Nisan 1992 yılında kurulrnuştur.
Doğuda Habarovsk Magadan eyaletleri, güneyde Çita ve Amur eyaletleri, batıda Krasnoyarsk ülkesi, trkutsk eyaleti, kuzeyde Laptivih ve Doğu Sibirya denizleri.
Başkent: Yakutski.
Yüzölçümü: 3.103.200 km2.
Ekonomi: Kömür, demir, elmas, gümüş, kerestecilik, kürk hayvancılığı.
Nüfus: 1.281.000 (1990 sayımı).
Nüfusun % 90'ı merkezdeki bölgelerde, Yakutsk ve Vilüysk şehirleri civannda yerleşmişlerdir. Moskova sömürgelerinin hepsinde oldugu gibi burada da yerli ahalinin yüzdesi yıllar geçtikçe düşmekte, kolonize etmek için ge tirilen Rus nüfusu artmaktadır.
1926'da % 82.3 Yakut, % 10.4 Rus 1956'da % 56.4 Yakut, % 35.5 Rus.
YAKUTLARIN (SAKA) MENŞEİ
Yakutlar, Orhun kitabelerinde Kurıkan adıyla geçmektedir. Daha sonra kuzeye çekilmişler ve ana Türk kütlesiyle bağları kopmuştur. Dillerinin, Tüırkiye Türkçesinden ve diğer şivelerden çok farklı olmasının sebebi de budur.
YAKUTİSTAN (SAKA)'DA OYMAKLAR VE TARİHİ
Bu Türk boyu, 610 yy.'da Baykal çevresinde, Selenga Irmağının aşagı kıyılarında, Angara ve Lena Irmaklarının yukarı bölgelerinde yaşarlardı.
Bu çevrede, istihkam harabeleri, kurgan mezarlar, kayalardaki resim, Orluın harfleriyle yazılar, sulama kanallan, arklar vardır.
A. P. Okladnıkov Yakutların Kurıkanların ahfadı olduğunu kabul etmektedir.
Yakut ülkesine güneyden Türk boylarının göçü asırlarca sürmüş, gelenler yerli kuzey ulLislarını da yavaş yavaş Türkleştirmiştir.
Ruslar Yakutistan'a 17. yy.'da sokulmaya başladılar. 1620-1630'da istilalarını tamamladılar.
O devirdeki Yakut boyları:
— Kangalas
— Naın
— Megin
— Baragon
— Betun
— Baturus
En büyüğü Kangalas boyu ve onu beyi Tigin Toyon idi. Lena kıyısında nuıstahkem bir kalesi vardı. l636-l637 yıllarındaki Yakut ayaklanmasını bastıran Rus askerleri bu kaleyi ancak iki gün uğraştıktan sonra alabildiler.
Yakutistan'da Rus egemenligi tam olarak yerleştikten sonra idarî taksunat eski kabile (CON) ve oymak (AYMAH) teşkilatı gözönünde tutularak kuruldu.
17. yy.'da Yakutlarda kabile teşkilatı tamdı. Her boyun;
— Damgası
— bayragı,
— askeri parolası
— "kuş"u vardı.
Kangalas boyunun kuşu "BARILAS" idi. Yakut damgaları başka Türk boylarınınkiyle aynıdır.
Çarlık devrinde siyasî suçlular buraya sürülüyorlardı. Bu sürgünler Yakutlar için batı kültürünün havarileri oldular.
Bunlardan "OBLASTNİKİ-ÜLKECİLER" denilen büyük bir grup;
Sibirya'nın geniş muhtariyetli ülke, Matta Rusya'dan ayrılıp müstakil devlet olması fikrini yazıyorlardı. Bunların ideologları:
G. Potanın (1835-1920)
N. M. Yadrintsev (1842-1894)
Bunların Yakut aydınlarına tesiri büyük olmuştur.
17 yy.'dan beri Rusların getirdiği medeniyet!..
— Hıristiyanlık,
— Kilise,
— Papaz,
— içkiden ibaretti.
Yakutların bilmediği çiçek ve frengi hastalıklarını Ruslar getirmişti.
1905 ihtilali Yakutlara hürriyet ve millî kültür alanında çalışma imkanını verdi. "YAKUT MÎLLÎ BlRLİĞİ" kuruldu.
31 Aralık 1906'da Yakut milliyetçilerin aldıkları kararlar, Rusya'daki en liberal partilerin istediği siyasî ve iktisadî haklardan farksızdı.
Rus kolonistleri kilise ve manastırlar tarafından zorla alınan ve müsadere edilen Yakut topraklarının idaresini istiyorlardı.
4 Ocak 1906 "Yakut Birligi"nin Merkez Komitesi kuruldu.
— Birlik Yakut halkına beyannameler neşretti.
— Rus iclaresinden ayrı mahallî idare kuruldu.
5 Şubat 1906 Yakutistan eyaleti kongresi toplandı.
Ruslar bundan ürktü ve Yakutistan'da sıkı yönetim ilan etti.
Birlik'in Merkez Komite üyeleri tutuklanarak ağır ceza mahkemesine verildiler. Yakut eyaleti valisi Bulatov bildiri yayınlayarak bu tür hareketleri a.sker kuvvetiyle bastıracağını ilan etti.
Yakut dili Türk dilinin ayrı ve müstakil bir lehçesidir.
Yakut dili, başka Türk lehçelerine nazaran, Monolit (yekpare)'tir. Yakut dili bütLin doğu ve kuzey Sibirya uluslan arasında anlaşma için müşterek dildi'
Ru.s .sömürge idaresi memurları da Yakut Türkçesi konuşuyorlardı. Rus yazarları Yakut Türkçesi hakkında "Sibirya'nın Fransızcası" derlerdi.
YAKUTSKÎY KRAY Rusça, Yakut Türkçesi gazete. İleri gelen yazarlar;
— Nikifirov
— Kulakovskiyşair (Şamanın Rüyası, Aydınlara Açık Mektup)
— Sofranov
Yakut yazarları, siyasî fikirler bakımından, Rusların Garpçı (Zapodnik) ve halkçı (Norodnik) sosyalistlerine yakın milliyetçi aydınlardı.
1912'de neşre başlayan "Saka Sangata" adlı edebî dergide çok değerli edebî yazılar yayınlanınıştır.
1917 inkılabı Yakut aydınlarını ümitlendirdi. înkılapçı Ruslarla, Yakut Eyaleti Komitesi kuruldu.
5 Mart 1917 Yakutistan'da iktidar bu komitenin eline geçti. Kulakovsiy ve arkadaşları "topraklı millî muhtariyet" istediler. Kolonist Rusların yardımıyla komünistler iktidarı ele geçirdi. 1920-1921 Yakutlar millî hükümet kurdu. Komünistlere karşı savaştı.
Moskova'nın büyük ordusu, KOLÇAK'ın mürteci ordusunu mağlup etti. Yakutistan'ı i.stila etti.
Saka (Yakut) milliyetçileri Ruslarla barış yapıp "Yakut Ülkesi Sovyet Sosyali.st Muhtar Cumhuriyeti"ni kurdular.
1904'te Rus kolonistler siyasi sürgünlerle birlikte % 5.5. 1970'te bu sayı % 36.
Sovyet devrinde Yakutistan'da ana dillerinde egitim, kültür hareketi Çarlık devrine göre çok ilerlemiştir.
1934 Pedagoji Enstitü kurulmuş, yerlilerden pek çok öğretmen yetiştirilmiştir.
1956 Bu okul üniversiteye çevrildi.
Dil ve edebiyat, tabiî ilimler, coğrafya, jeoloji, zooteknik fakülteleri kuruldu. Son verilere söre Yakutistan'da okuma yazma bilmeyen kalmamıştır.
TÜRKİYE TÜRKÇESİ ve SAKA TÜRKÇESİNİN KARŞILAŞTIRILMASI
Türkiye Türkçesi
Saka Türkçesi
ağız ayak
ayak atak
bacak but
baş bas
burun burun
dergi nada
dil dıl
dis dis
dost cöge
dudak uvaz
el eli
erkek toyon
göz karak
Türkiye Türkçesi
Saka Türkçesi
hatun kotun
kaş kas
kirpik gılamas
kol kol
kulak kulgah
parmak darbak
sağol bahıba
tırnak tıgırak
yagmur sambır
yıl sıl
yurt surt
yüz süs
